ERAZM JERZMANOWSKI
Wynalazca, inwestor i filantrop, „człowiek, który oświetlił Amerykę”.
Ur. 2.06.1844 w Tomisławicach – zm. 7.02.1909 w Prokocimiu (dziś część Krakowa).
POCZĄTKI
Po ukończeniu szkoły średniej w Warszawie, podejmuje studia na Wydziale Rolniczo-Leśnym nowo utworzonego Instytutu Politechnicznego w Puławach. Studiów nie kończy ze względu na udział w powstaniu styczniowym. Po upadku powstania trafia do Galicji i zostaje uwięziony przez władze Austro-Węgier. Po zwolnieniu wyjeżdża z kraju – najpierw kieruje się do Szwajcarii, a następnie do Paryża.
FRANCJA
We Francji spędza 9 lat. Kontynuuje naukę w Wyższej Szkole Polskiej na Montparnassie i w cesarskiej Szkole Górniczej, a później w Szkole Inżynierii Wojskowej w Metz.
Jako oficer armii francuskiej, bierze udział w wojnie francusko-pruskiej, za co zostaje odznaczony Krzyżem Legii Honorowej.
USA
Po wystąpieniu z armii podejmuje pracę w firmie specjalizującej się w produkcji gazu świetlnego. W 1873 roku jako jej przedstawiciel udaje się do Stanów Zjednoczonych. Ulepsza znane dotychczas metody wykorzystania gazu do oświetlania ulic i patentuje je. W 1882 roku zakłada w Nowym Jorku spółkę The Equitable Gas Light Company, której przewodniczy przez kolejnych 13 lat. Firma korzysta z autorskiej metody produkcji Jerzmanowskiego, dzięki czemu oferuje gaz o 15% tańszy niż konkurencja. Spółka odnosi spektakularny sukces, a Jerzmanowski zostaje właścicielem trzeciej co do wielkości fortuny w całych Stanach Zjednoczonych. Filie firmy i podmioty od niej zależne powstają w Chicago, Baltimore, Detroit, Indianapolis i Albany.
Jako milioner zwraca się ku filantropii. Finansuje działalność Czytelni Polskiej i Komitetu Centralnego Dobroczynności w Nowym Jorku, zakupuje liczne eksponaty do Muzeum Polskiego w szwajcarskim Rapperswilu. Wspiera Polaków emigrujących do Stanów Zjednoczonych, tworząc biura pośrednictwa pracy i organizując naukę języka.
POLSKA
W wieku 52 lat opuszcza Amerykę i wraca do Polski. W kraju wspiera Towarzystwo Szkoły Ludowej w Krakowie, finansuje Teatr Polski w Krakowie, Bank Ziemski w Poznaniu, gimnazjum w Cieszynie, szkołę w Białej, Kasy im. Mianowskiego, ochronki imienia swoich rodziców w Warszawie i przytułek Brata Alberta. Jest fundatorem witraży Józefa Mehoffera na Wawelu.
Umiera 7 lutego 1909 roku z powodu komplikacji przy zapaleniu płuc. Ciało Jerzmanowskiego spoczywa w secesyjnym grobowcu zaprojektowanym przez Wacława Szymanowskiego (twórcy warszawskiego pomnika Chopina), nieopodal grobowca Jana Matejki na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Cały spadek, czyli 1,2 miliona koron (365 kg złota) zapisuje żonie, z zastrzeżeniem, że po jej śmierci ma zostać przekazany Akademii Umiejętności w Krakowie z przeznaczeniem na utworzenie Fundacji im. Erazma i Anny Jerzmanowskich. Nagroda zwana „polskim Noblem” przyznawana jest w latach 1915-1938, a w stulecie śmierci Jerzmanowskiego, w 2009 roku, zostaje reaktywowana. Do jej laureatów należą m.in.: Henryk Sienkiewicz, Napoleon Cybulski, Ignacy Paderewski, Janina Ochojska i Jerzy Owsiak.
Korzystano z: magazyn.pekaotfi.pl, pau.krakow.pl
Foto: commons.wikimedia.com
