BONKOWSKI KAROL, BONKOWSKI CHARLES, BONKOWSKI PASZA
Pełniący rolę „naczelnego chemika Najwyższego Sułtana” naukowiec i farmaceuta, wykładowca, członek gremiów eksperckich zajmujących się ochroną zdrowia i środowiska w Imperium Osmańskim.
Ur. w roku 1841 w Konstantynopolu (dzis. Stambuł) – zm. w Beyoğlu w roku 1905.
Według źródeł tureckich bohater niniejszego biogramu przychodzi na świat jako Charles Bonkowski, jest synem skrzypka, który emigruje z Polski po powstaniu listopadowym.
Studiuje w Konstantynopolu, a następnie w Paryżu. Wraca w roku 1865 do Azji Mniejszej, aby wkrótce objąć stanowisko wykładowcy chemii w Szkole Medycznej Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane. Zdobyte tu uznanie owocuje posadą naczelnego chemika pałacu osmańskiego, co więcej – awansem na stopień generalski oraz odznaczeniami państwowymi.
Na zaproszenie władz państwa przystępuje do grup eksperckich pracujących nad podniesieniem poziomu zdrowia publicznego dzięki analizie wód, żywności oraz leków, zwalczaniem epidemii cholery, ochroną winnic przed szkodnikami, zapoczątkowaniem produkcji esencji różanej. Jako naczelny chemik pałacu osmańskiego przyczynia się do powołania, a następnie rozwoju, publicznej służby zdrowia.
Bonkowski Pasza reprezentuje państwo osmańskie na kongresach i wystawach z zakresu medycyny, zdrowia publicznego, higieny, a także chemii organizowanych zagranicą. W 1874 roku jest członkiem międzynarodowego jury Wystawy Wiedeńskiej.
Szczególne zasługi odnosi w dziedzinie kształtowania zasad działalności zawodów farmaceutycznych. Od roku 1892 jest inspektorem generalnym higieny publicznej.
Równolegle do wspomnianej wyżej aktywności społecznej nieprzerwanie prowadzi laboratorium chemiczne. Podczas groźnej epidemii cholery stara się wykorzystać swoje badania do poskromienia chorób. Szczęśliwie udaje się to w Nikomedii, Izmirze, Trabzonie, Bursie, Adanie i Salonikach.
Z zapisów źródeł tureckich wyłania się osoba nie tylko pracowita, ale i nowatorska w sposobie myślenia, a także efektywna. Naprawdę mnóstwo sugestii Bonkowskiego ma realny wpływ na procedury w ochronie zdrowia i osmańskie prawodawstwo. A pamiętać należy, że ówczesny sułtan absolutnie nie był człowiekiem łatwym.
EPIDEMIE
W roku 1904 w Izmirze wybucha kolejna epidemia, tym razem dżumy. Grupą lekarzy wysłanych do miasta przez sułtana kieruje nasz bohater. Cele są dwa: ustalenie źródeł zarazy i wdrożenie środków zaradczych. Niestety, Bonkowski wkrótce zaczyna sam chorować, umiera w domu w Beyoğlu w roku 1905.
Postać Bonkowskiego Paszy wspomina w swej powieści „Noce zarazy” Orhan Pamuk.
Korzystano m.in. z: Rocznik Filozoficzny Ignatianum, Vol. 25, No. 1 (2019), s. 55–70, Sabire Arik „Z historii tureckiej farmacji. Bonkowski Pasza – pierwszy chemik pałacu osmańskiego”, „Imperial Mecca Ottoman Arabia and the Indian Ocean Hajj” Michael Christopher Low 2020, „Chemistry in Australia – Discovering Charles Bonkowski”.
