JUSTYNA OLKO
Etnolog i socjolingwistka, badaczka Mezoameryki aktywnie zaangażowana w rewitalizację zagrożonych wymarciem języków mniejszości etnicznych. Specjalistka w dziedzinie kultury ludów Nahua i ich języka.
Ur. 18.06.1976.
POCZĄTKI I INSPIRACJE
Już w wieku 10-11 lat fascynuje się kulturami prekolumbijskiej Ameryki Środkowej. Studiuje na Międzywydziałowych Indywidualnych Studiach Humanistycznych UW. Po studiach uczestniczy w badaniach archeologicznych na stanowiskach związanych z kulturą Majów. Wspomina, że „bardzo szybko zdaje sobie sprawę, że to nie jest dokładnie to, co by chciała robić. Że te metody badawcze ograniczają pytania, które może postawić, a jeszcze bardziej zakres odpowiedzi, jakie chciałaby uzyskać”.
JĘZYK NAHUATL
Skupia się na języku nahuatl, wyjeżdża na stypendium do Bonn, jedynego europejskiego ośrodka z regularnym lektoratem tego języka. Od 2000 roku naucza języka nahuatl na Uniwersytecie Warszawskim. Z czasem zajmuje się już bardzo bogatą, kilkusetletnią spuścizną literacką Indian Nahua. Stopień doktora summa cum laude uzyskuje w roku 2005 na Wydziale Historycznym UW. Praca rekonstruuje spektrum lokalnych strojów oraz analizuje ikonografię władzy w XV i XVI wieku, zatem przed i po konkwiście.
Autorytetem naukowym lingwistki jest w tym okresie jest twórca szkoły Nowej Filologii, czyli amerykański etnohistoryk James Lockhart. Nowa Filologia bada język taki jak nahuatl przez pryzmat źródeł indiańskich. Nie są to, jak było dotychczas, źródła czysto literackie, ale również zwyczajne dokumenty sądowe, testamenty czy… rachunki.
Badaczka zauważa, że oficjalnie wysoki status współczesnych języków etnicznych w Meksyku ma znikome pokrycie w realiach. Pomimo tego, że kultura ludów Nahua jest wciąż żywa, to młodzi są systemowo zniechęcani do posługiwania się swoim językiem. I w tym miejscu rozpoczynają się rozmaite działania prof. Olko i jej współpracowników. Wszystko, by tę sytuację zmienić w taki sposób, żeby język – w jego formie współczesnej – został zachowany. Jak tego dokonać efektywnie w krajach, w których tak silny jest hiszpański i angielski?
DZIAŁANIA NA MIEJSCU
W bardzo ciekawej rozmowie z Ewą Łukaszyk* mówi „z mojego punktu widzenia, kluczowe jest nienarzucanie europejskich doświadczeń, wyobrażeń, ideałów, lecz próba wypracowania, wspólnie z ludźmi, którzy są członkami tej kultury, działań mających na celu kontynuację, przetrwanie i tworzenie nowych przestrzeni, w jakich można byłoby posługiwać się tymi językami. Nie oznacza to jednak, że nie potrzeba stymulacji.”
W zapisie rozmowy Joanny Olko z Patrycją Dołowy czytamy: „Wydajemy i rozprowadzamy za darmo w Meksyku książki dla dzieci, literaturę dla dorosłych, słowniki. Ostatni słownik obrazkowy zrobiony przez dwóch rdzennych badaczy, Abelarda de la Cruz i Eduarda de la Cruz oraz Joannę Maryniak, naszą doktorantkę, ma część historyczną, która ma dzieciom indiańskim ukazać ich korzenie. Zależy nam na tym, żeby pomóc rozwijać im narzędzia i świadomość, których w Meksyku nie dostają, po to, by mogli oddolnie działać. My za nich tego języka nie uratujemy.”**
INNE AKTYWNOŚCI
Prof. dr hab. Justyna Olko prowadzi także, wykorzystując doświadczenia z nahuatl, działania zmierzające do zachowania „naszych” języków: wilamowskiego oraz łemkowskiego.
Jest Dyrektorem Centrum Zaangażowanych Badań nad Ciągłością Kulturową na Wydziale „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego. Dwukrotnie zostaje wyróżniona grantem ERC: w 2012 roku Starting Grant, a 2020 Consolidator Grant.
W latach 2014-2016 koordynuje projekt „Zaangażowana humanistyka w Europie”. W listopadzie 2020 znajduje się pośród dziesięciorga laureatów konkursu Falling Walls 2020 w kategorii nauk humanistycznych i społecznych za „burzenie murów między akademią i lokalnymi społecznościami na rzecz różnorodności językowej”.
Gorąco polecamy zapis obu rozmów oraz serwis pani prof. Justyny Olko, linki poniżej. Rzecz jest mądra, piękna i wcale nieoczywista. Bardzo ciekawa.
Korzystano m.in. z: www.jolko.al.uw.edu.pl, gov.pl, rozmowa Justyny Olko z Ewą Łukaszyk w TZS 2013*, rozmowa Justyny Olko z Patrycją Dołowy fnp.org.pl **.
