MIKOŁAJ KOPERNIK, NICOLAUS COPERNICUS, COPPERNIC, COPPERNICUS
Torunianin, poddany króla polskiego, jeden z najsłynniejszych astronomów świata, autor dzieła „De revolutionibus orbium coelestium”, twórca matematycznych dowodów na potwierdzenie teorii heliocentrycznej.
Ur. 19.02.1473 w Toruniu – zm. 24.05.1543 we Fromborku.
Przychodzi na świat w Toruniu, jest synem kupca Mikołaja Kopernika, zajmującego się głównie handlem miedzią i pochodzącej z bogatej mieszczańskiej rodziny Barbary Watzenrode. W wyniku zarazy, która nawiedza Toruń w roku 1983 umiera ojciec przyszłego astronoma, a o niego samego zadba wówczas wuj – Łukasz Watzenrode. Elementarne nauki Mikołaj pobiera w szkole w Toruniu, w której wykłada między innymi właśnie wuj Łukasz. Nawiasem mówiąc tenże wkrótce zostaje prominentnym biskupem warmińskim.
W roku 1941 Mikołaj, wraz z bratem – Andrzejem, wyjeżdża do Krakowa.
KRAKÓW, BOLONIA, PADWA, LIDZBARK
Studia matematyczno-przyrodnicze odbywa w Akademii Krakowskiej. Uczelnia jest w tym czasie mocnym ośrodkiem astronomii matematycznej w skali Europy. W konsekwencji Mikołaj biegle posługuje się geometrią i trygonometrią, wprawnie także rysuje. Następnie, od roku 1496, nasz uczony studiuje prawo kanoniczne na uniwersytecie w Bolonii, od roku 1501 zaś – medycynę w Padwie. W trakcie studiów prowadzi niezależnie badania astronomiczne, często wraz z humanistą i astronomem włoskim Dominikiem Marią de Novarą. Uczy się klasycznej greki, w konsekwencji może na przykład czytać Ptolemeusza w oryginale. Szczególną wdzięczność za tę nową pasję Kopernik kieruje w stronę retoryka i nauczyciela greki Antonia Urceo Codro.
W roku 1503 powraca do kraju z doktoratem z prawa kościelnego, ale również jako astronom, matematyk i lekarz. Zamieszkuje w zamku w Lidzbarku, ze swoim wujem biskupem jako jego kanonik przyboczny. Przekłada na łacinę teksty greckie. Co ciekawe, pierwszym wydrukowanym utworem literackim Kopernika są tłumaczenia z greki lub/i łaciny, sielskich, figlarnych miejscami, fikcyjnych „Listów Teofilakta Symokatty” (wyd. w roku 1509).
FROMBORK I OLSZTYN
Po śmierci wuja – Łukasza Watzenrode – Mikołaj Kopernik, pozbawiony stanowiska w Lidzbarku, przenosi się do niewielkiego, peryferyjnego nieco, Fromborka. Czasy są niespokojne, Krzyżacy zbrojnie nękają mieszkańców, chcąc w efekcie doprowadzić do odbicia Warmii i Prus Królewskich z rąk polskich. Kopernik pisze wówczas, czyli w lipcu roku 1516, wraz z innymi członkami kapituły warmińskiej list do króla Zygmunta, z „błaganiem, by raczył stanowczością swą i mądrością tym zbrodniczym usiłowaniom opór postawić”. Niedługo później Kopernik przenosi się na zamek w Olsztynie, gdzie pełni trudną i niewdzięczną, jak się okazuje, rolę „administratora dóbr wszelakich kapituły warmińskiej”. Po czteroletniej wojnie polsko-krzyżackiej awansuje na eksponowane stanowisko komisarza Warmii. Z czasem zajmuje się głównie odbudową ziem warmińskich po wyniszczającej wojnie, mieszka we Fromborku.
Pamiętać także należy, że w sumie przez około 40 lat Kopernik jest lekarzem bogatej klienteli – biskupów i kapituły. Leczy metodami tradycyjnymi, stosując środki mineralne i organiczne. Na zachowanych autografach recept można dostrzec sproszkowany róg jednorożca jako jeden ze składników zapisywanego leku.
TEORIA HELIOCENTRYCZNA
Większość wolnego czasu poświęca obserwacjom i obliczeniom astronomicznym. Kontynuuje, rozpoczęte jeszcze w czasie studiów, rozmyślania nad obowiązującą, geocentryczną teorią budowy świata. Do potwierdzania tej teorii przez półtora tysiąca lat wykorzystywane jest zagmatwane wyjaśnienie Ptolemeusza, zatwierdzone przez Kościół. Nie zgadza się ono z obserwacjami Kopernika, a nawet wielu jego poprzedników. Astronom w końcu dochodzi do wniosku, że w rzeczywistości Ziemia wraz z innymi planetami krążą wokół Słońca. Dodatkowo zauważa, że nasza planeta jednocześnie obraca się dookoła własnej osi, dzięki czemu doświadczamy nocy i dni. Odkrywa też zjawisko precesji – niewielkich zmian ruchu osi Ziemi wywoływanych przyciąganiem Księżyca i Słońca.
Swoje odkrycia opisuje w skróconej formie i przedstawia tylko wybranym. Nie chce publikować pracy publicznie, dopóki nie opracuje dokładnie strony matematycznej tak, by jego dowód był niezbity.
Pomysły podobne do teorii heliocentrycznej, choć niepodbudowane dowodami, pojawiały się wcześniej, pogląd taki wyraża na przykład już w III wieku p.n.e. Arystarch z Samos. W zderzeniu jednak z obowiązującą fizyką Arystotelesa pogląd ten „nie ma przecież sensu”.
DE REVOLUTIONIBUS…
Już w roku 1516 Kopernik wydaje pełny wykład astronomii heliocentrycznej zatytułowany „Commentariolus”. Tezy zawarte w tym niewielkim dziele są niezwykle mocne i niewątpliwie mogą wywołać poważny ferment w ówczesnych kręgach i naukowych i kościelnych. „Komentarzyk” można uważać za przemyślaną próbę zbadania reakcji tych kręgów przed pełnym wydaniem opus magnum astronoma, czyli „De revolutionibus…”.
Około roku 1530 rękopis „O obrotach sfer niebieskich” jest gotowy. Księga zostaje ostatecznie wydana po łacinie w marcu roku 1543 w Norymberdze pt. „Nicolai Copernici Torinensis De revolutionibus orbium coelestium libri VI” czyli „Mikołaja Kopernika toruńczyka o obrotach sfer niebieskich ksiąg sześć”. Mistrz norymberski Jan Petreius drukuje około 1000 egzemplarzy. Mikołaj Kopernik niestety najprawdopodobniej nie zobaczył swojego dzieła w druku. Od roku 1952 astronom ciężko choruje, pozostaje w nieświadomości, umiera w maju roku 1953.
Po Koperniku teorię heliocentryczną udoskonala m.in. Johannes Kepler.
W środowisku naukowym nie ma jednoznacznej zgody co do miejsca pochówku Mikołaja Kopernika, choć wiele wskazuje na katedrę fromborską.
Korzystano z: „Polacy światu” Bolesław Orłowski, Encyklopedia PWN, dzieje.pl, zbiory Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku, audycja „Mikołaj Kopernik – jak syn toruńskiego kupca zdołał poruszyć Ziemię?” – rozmowa Karoliny Głowackiej z prof. Jarosławem Włodarczykiem w ramach nieocenionego Radia Naukowego, „O Mikołaju Koperniku” Stanisława Szostakowskiego.
Foto: obraz Jana Matejki, Kazimierz Władysław Wójcicki „Album Jana Matejki”, 1876, domena publiczna, za Wikimedia Commons.
