JÓZEF KOWALEWSKI
Filolog, orientalista, badacz języka mongolskiego oraz lokalnych gałęzi buddyzmu.
Ur. 9.01.1801 w Brzostowicy Wielkiej – zm. 7.11.1878 w Warszawie.
POCZĄTKI
W trakcie studiów z filologii klasycznej na Uniwersytecie Wileńskim wstępuje do Towarzystwa Filomatów i Filaretów. Wydaje sześć ksiąg „Metamorfoz” Owidiusza z komentarzami gramatycznymi i mitologicznymi, zajmuje się także tłumaczeniem Herodota.
W 1823 roku za działalność w Towarzystwie zostaje zesłany do Kazania, gdzie uczy się języka arabskiego, perskiego i tatarskiego. Kilka lat później trafia do Irkucka, zapoznaje się z językiem, kulturą i religią mongolską, szczególnie dużo czasu poświęcając Buriatom.
MONGOLIA
W 1828 roku zostaje wysłany w miesięczną podróż do Mongolii jako członek poselstwa rosyjskiego. Kolejna wyprawa to już rejon Wierchnieudińska (czyli dzis. Ułan Ude), gdzie Kowalewski prowadzi badania nad lamaizmem, kulturą buriacką i językiem mongolskim.
W wydanej w roku 1871 „Historyi Literatury Polskiej” Leona Rogalskiego czytamy: „Każdy wyraz potrzeba było wydobyć z ust na wpół dzikiego ludu, ocenić go, wytłumaczyć i z całym filologicznym apparatem ułożyć w dykcyonarz; potrzeba było ułożyć grammatykę i gwałtem nauczyć się języka ludu we wszystkich jego narzeczach. W stepach, lasach nieprzebytych, Kowalewski musiał poznać się z Lamami, z którymi jeździł na nabożeństwa do świątyń i klasztorów, wydobywając wszędzie coś pożytecznego dla nauki, lub odkrywał i przepisywał odwieczne rękopisma do historyi tych narodów nadzwyczaj ważne. Takim sposobem Kowalewski przepędził wiele miesięcy sypiając na zlodowaciałej ziemi zasypanéj śniegiem, między wielblądami lub jeleniami. Po całorocznéj takiej wędrówce zaledwo wrócił do Iri kucka. Otrzymał przeznaczenie do nowej podróży z missya rossyjską do Pekinu, w której to stolicy bawił 13 miesięcy.”
Później, już po powrocie z Chin na Uniwersytet w Kazaniu, zostaje profesorem adiunktem pierwszej w Europie Katedry Filologii Mongolskiej.
DZIEŁA PISARSKIE
W latach 1836-1837 opracowuje „Mongolską Chrestomatię”, czyli zbiór tekstów mongolskich opatrzonych omówieniem gramatyki i zagadnień językowych.
Od 1844 do 1849 roku tworzy swoje największe dzieło, mianowicie słownik mongolsko-rosyjsko-francuski. Jest to najobszerniejsza w XIX wieku praca poświęconą językowi mongolskiemu.
Cytowana powyżej „Historya Literatury Polskiej” Leona Rogalskiego wylicza prace Kowalewskiego: „W języku mongolskim wydał Kowalewski: Historyę Starego i Nowego Testamentu, we dwóch częściach; O szczepieniu ospy, oba dzieła drukowane w Kazaniu. W rękopismach miał przygotowane do druku: Badania o budyjskiej chronologii; Historya literatury mongolskiej. Historya buddaizmu, Grammatyka porównawcza mongolsko-turecko-chińska; Próba mongolskiego źródłosłowu Podróż do Chin i Mongolii w latach 1828 do 1831 r. W dodatkach przyłączone były tłumaczenia autentycznych świadectw, różnych legend, poezyi i t p. Historya Wschodu w kilku tomach; Historya Mongolów w trzech tomach. Biografia Dzonkawy reformatora buddyzmu w Tybecie; Biografie Dalajlam tybeckich, wiele też artykułów Kowalewskiego jest drukowanych w Journal asiatique de Paris.”
W 1862 roku osiada w Warszawie, gdzie wykłada historię na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim. Dla upamiętnienia dokonań Kowalewskiego jego nazwiskiem nazwano szczyt w górach Tawan Bogd w Mongolii.
Korzystano z: publikacja MSZ „Polacy zasłużeni dla krajów Azji i Pacyfiku”, Nadieżda Osipowna Szarakszynowa „Józef Kowalewski na Syberii” (z Kwartalnika Historii Nauki i Techniki, 1968), „Historya Literatury Polskiej” Leona Rogalskiego, 1871.
