ALEKSANDER JABŁOŃSKI
Fizyk, jeden z pionierów współczesnej fizyki molekularnej i spektroskopii zderzeniowej, muzyk, żołnierz.
Ur. 26.02.1898 w Woskresenówce – zm. 9.09.1980 w Skierniewicach.
EDUKACJA
Studiuje fizykę i muzykę w Charkowie i w Warszawie, jednocześnie gra w sekcji pierwszych skrzypiec orkiestry Teatru Wielkiego. W 1916 roku jest zmuszony przerwać studia, by wstąpić do wojska rosyjskiego, a dokładnie do kijowskiej Aleksiejewskiej Szkoły Inżynieryjnej, którą kończy w 1917 roku w stopniu chorążego.
Rok później powraca na Uniwersytet. W 1930 roku zdobywa tytuł doktora filozofii na podstawie pracy „O wpływie zmiany długości fali wzbudzającej na widma fluorescencji”.
W latach 1930-1932 jako stypendysta Fundacji Rockefellera przebywa w Berlinie i Hamburgu. Czasy te są nazywane „złotymi latami fizyki”. Uniwersytety niemieckie stanowią centrum nowych odkryć fizycznych. Jabłoński słucha referatów Einsteina, Plancka, Schroedingera, Heisenberga i innych znakomitości. Prowadzi badania doświadczalne dotyczące zjawisk wygaszania i polaryzacji fluorescencji par sodu, a także ciśnieniowego
rozszerzenia i przesunięcia linii widmowych i przekazywania energii przy zderzeniach atomowych. W konsekwencji tych badań przedstawia pionierski model tłumaczący te zjawiska.
W 1934 roku habilituje się na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy „O wpływie oddziaływań międzycząsteczkowych na zjawiska absorpcji i emisji światła”. Następnie prowadzi badania doświadczalne polaryzacji fotoluminescencji barwników w roztworach o bardzo dużej lepkości. Opracowuje ponadto ogólną teorię polaryzacji luminescencji.
Luminescencja to tzw. zimne świecenie, czyli emisja przez atomy lub cząsteczki promieniowania elektromagnetycznego w zakresie widzialnym, podczerwieni i nadfiolecie, wywołana innymi przyczynami niż ogrzanie źródła promieniowania. Słowo pochodzi od łacińskiego „lūmen”, czyli „światło”.
W 1938 roku przenosi się do Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, gdzie prowadzi doświadczenia w dziedzinie spektroskopii atomowej. Co więcej – jako pierwszy rozwija wówczas kwantowo-mechaniczną teorię ciśnieniowego rozszerzenia linii widmowych.
W 1939 roku bierze udział w kampanii wrześniowej, wkrótce zostaje internowany w sowieckim obozie. Udaje mu się opuścić obóz i trafia do Armii Andersa.
DOKONANIA NAUKOWE
W latach 1943-1945 pracuje na Uniwersytecie w Edynburgu. Po powrocie do Polski początkowo działa na UW, następnie przenosi się do Torunia, gdzie – jako profesor zwyczajny – tworzy od podstaw toruńską szkołę fizyki.
Do najważniejszych prac Jabłońskiego należą te z dziedziny optyki atomowo-molekularnej, a w szczególności dotyczące luminescencji i ciśnieniowego rozszerzania linii widmowych. Zyskuje dzięki nim międzynarodową renomę. Jest autorem schematu poziomów i przejść kwantowych w molekułach, znanego dziś jako „diagram Jabłońskiego”. Diagram ten pozwala wytłumaczyć występowanie trzech rodzajów luminescencji, czyli: fluorescencję, fluorescencję opóźnioną i fosforescencję.
Jest członkiem Polskiej Akademii Nauk, doktorem honoris causa trzech uniwersytetów, laureatem wielu nagród i odznaczeń.
Korzystano m.in. z: prof. dr hab. Józef Szudy „Aleksander Jabłoński (1898-1980), twórca toruńskiej szkoły fizyki” www.ifiz.umk.pl, encyklopedia PWN.
Foto: ze zbiorów NAC, domena publiczna, fotografia z roku 1935.
